Tia X là gì? Ứng dụng tia X và lưu ý hạn chế ảnh hưởng

Tia X được xem là một trong những phát hiện to lớn đối với đa dạng lĩnh vực trong cuộc sống. Nhờ đó ứng dụng tia X cũng giúp ích rất nhiều, đặc biệt là trong y tế. Tuy nhiên, làm thế nào để tránh bị ảnh hưởng từ loại tia này là câu hỏi lớn. Hãy cùng LabVIETCHEM tìm hiểu các thông tin chi tiết giải đáp thắc mắc trong bài viết dưới đây.

1. Tia X là gì?

Tia X hay X-ray hay tia Röntgen, là dạng sóng điện từ được phát hiện bởi nhà bác học tài ba người Đức gốc Hà Lan tên Wilhelm Röntgen. Theo đó, loại tia bức xạ này được phân biệt với một số thống số đáng chú ý sau:

• Bước sóng: Từ 0.01 - 10nm.
• Tần số: Từ 30 EHz - 30 PHz (3×1016 Hz – 3×1019 Hz).
• Năng lượng: Từ 120 eV - 120 keV.

Bên cạnh đó, ứng dụng tia X được tìm ra khi chúng có khả năng xuyên các vật thể. Việc xuyên thấu ít hay nhiều phụ thuộc vào mật độ vật chất. Chính bởi điểm đặc biệt này mà X-ray thường được dùng để kiểm tra cấu trúc xương người.

Tia X được tìm ra từ rất lâu như một phát hiện vĩ đại

2. Tính chất cơ bản của tia X

Có thể nói, tia X là một trong những phát hiện vượt trội trong bước tiến khoa học hiện đại. Loại tia bức xạ này sở hữu một số các điểm đặc trưng như:

- Bước sóng càng ngắn, khả năng đâm xuyên của tia X càng cao hơn. 

- Ứng dụng tia X đa dạng khi có thể đâm xuyên nhiều vật thể, bao gồm cả thể rắn, lỏng, khí như nước, tường, gỗ, cơ thể người, kim loại mỏng,...

- Có tính hấp thụ khi đi qua một vật khiến năng lượng chùm tia X giảm xuống. Vật càng lớn và trọng lượng nguyên tử chiếu xạ tăng thì năng lượng hấp thụ càng nhiều.

- Có tính chất quang học cơ bản gồm tán xạ, nhiễu xạ, phản xạ của sóng điện từ thông thường.

- Tác dụng cực mạnh khi chiếu lên kính ảnh.

- Có thể khiến một số chất nhất định phát quang.

- Có tác dụng sinh học như diệt khuẩn, khử trùng, huỷ hoại tế bào.

3. Ứng dụng tia X trong đời sống và sản xuất 

Tia X-ray được ứng dụng rất đa dạng trong nhiều lĩnh vực đời sống. Đặc biệt có ý nghĩa to lớn đối với y học hiện đại. Có thể kể đến các ứng dụng phổ biến của tia bức xạ này sau đây:

3.1. Ứng dụng trong y học 

Tia X có bước sóng ngắn cùng năng lượng lớn nên có thể xuyên qua các mô trong cơ thể như cơ, da, thậm chí là xương. Đồng thời, khi đi qua cơ thể sẽ bị hấp thụ một phần năng lượng. Nhờ đó mà người ta ứng dụng tia X trong máy chụp X-quang để chẩn đoán hình ảnh cực chuẩn xác.

Đây được xem là một trong những bước tiến vượt bậc cho lĩnh vực y tế. Nó giúp nhìn rõ các mô cơ thế, giúp chẩn đoán bệnh hiệu quả mà không làm bệnh nhân đau đớn.  Khi khảo sát trên các vùng cơ thể có thể phát hiện bệnh như:

- Trên ngực: Phát hiện viêm phổi, ung thư phổi

- Trên ổ bụng: Ứng dụng tia X phát hiện tắc ruột, tràn dịch, tràn khí.

- Trên xương, cơ, gân: Phát hiện gãy xương, nứt xương, đứt gân, đứt dây chằng.

Ngoài ra còn có thể điều trị các tế bào ung thư nông.

Tia X được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực y tế

3.2. Nghiên cứu khoa học 

Tia X được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu khoa học để tìm hiểu về cấu trúc các tinh thể. Phổ tán sắc năng lượng của X-ray (viết tắt EDS), là kỹ thuật phân tích thành phần hoá học của vật rắn. Lúc này, ứng dụng tia X phát huy khi phổ qua tinh thể và tương tác với các bức xạ trong kính hiển vi điện tử.

3.3. Kiểm tra an ninh tại sân bay 

Tia X được dùng tại các máy quét an ninh tại sân bay, cửa khẩu hoặc nơi yêu cầu an ninh cao để kiểm tra hành lý kín giúp phát hiện những vật nguy hiểm. Hệ thống quét an ninh thường tích hợp chiếu X-quang với dò kim loại để thu về thông tin tin cậy.

Kiểm tra an ninh bằng tia X rất hiệu quả

3.4. Ứng dụng tia X trong công nghệ cơ khí 

Tia X được sử dụng trong những máy ảnh phóng xạ để kiểm tra khuyết điểm trong sản phẩm đúc. Phương pháp thử nghiệm này hiện nay đang được ứng dụng rất phổ biến trong lĩnh vực công nghệ cơ khí giúp phát hiện lỗi và sửa đổi dễ dàng mà không phá huỷ sản phẩm. 

4. Lưu ý để hạn chế ảnh hưởng từ X-ray

Ngoài các ứng dụng tia X phổ biến trong đời sống, không thể phủ nhận đây là loại tia có ảnh hưởng rất tiêu cực. Tuy nhiên, vẫn có thể hạn chế các tác hại qua những lưu ý sau:

- Không chụp X-quang nhiều lần trong khoảng thời gian ngắn, chỉ thực hiện theo chỉ định bác sĩ.

- Cần có trang bị che chắn những bộ phận dễ bị tác động bởi tia X như tuyến giáp, buồng trứng nữ hoặc tinh hoàn nam.

- Người bị suy giảm miễn dịch, tim bẩm sinh tuyệt đối không được chụp X-quang vì có nguy cơ phơi nhiễm và ung thư cao hơn.

- Hạn chế tối đa chụp X-quang cho bà bầu, và nếu có sẽ cần tới phương án phòng tránh bảo vệ, che chắn phần bụng. 

Lưu ý cần thiết để tránh ảnh hưởng tia X

Trên đây là thông tin chi tiết về tia X cũng như ứng dụng tia X trong đời sống với các lĩnh vực khác nhau. Không thể phủ nhận đây là phát hiện khoa học vô cùng hiện đại. Tuy nhiên, bạn đừng quên tìm hiểu rõ các tác hại để hạn chế sử dụng và để cơ thể bị ảnh hưởng.