Dioxin là gì? Hệ lụy của chất độc da cam đối với con người

Dioxin hay được biết đến với tên gọi là chất độc da cam đã từng gây ra rất nhiều hiểm họa đối với con người Việt Nam. Cùng LabVIETCHEM đi tìm hiểu xem chất độc Dioxin là gì? Những hệ lụy mà nó  gây ra đối với con người qua bài viết dưới đây.

1. Dioxin là gì?

Dioxin là tên gọi của một nhóm hợp chất hóa học bền vững, tồn tại trong môi trường và cơ thể con người cũng như các loài sinh vật khác. Có hàng trăm hợp chất dioxin khác nhau, bao gồm 75 đồng phân PCDD (poly-chloro-dibenzo-dioxins) và 135 đồng phân PCDF (poly-chloro-dibenzo-furanes) tủy theo số lượng nguyên tử Cl và cấu trúc không gian của nó. Đồng thời, độc tính của các hợp chất này cũng khác nhau, với độc tính biến đổi phụ thuộc vào số lượng nguyên tử Cl và cấu trúc không gian của chúng. Ngoài ra, dioxin còn bao gồm một nhóm các poly-chloro-biphényles, gồm 419 chất hóa học, trong đó có 29 chất đặc biệt nguy hiểm. Trong số các hợp chất dioxin, TCDD được xem là độc nhất. 

Cấu tạo dioxin

Dioxin được sản xuất như sản phẩm phụ trong nhiều quy trình công nghiệp liên quan đến chlor, bao gồm hệ thống đốt chất thải, sản xuất hóa chất và thuốc trừ sâu, cũng như trong quá trình tẩy trắng giấy.

Dioxin và furan được đánh giá là hai trong những hợp chất độc hại nhất được biết đến trong lĩnh vực khoa học hiện nay. Theo như mô tả trong bản báo cáo sơ thảo của Cục Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) vào năm 1994, nhấn mạnh rằng dioxin được coi là một yếu tố đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Theo EPA, không có mức độ phơi nhiễm dioxin nào được coi là an toàn.

Ngoài những ảnh hưởng trong chiến tranh Việt Nam, dioxin trong chất độc da cam đã gây ra các thảm họa sinh thái tại nhiều nơi khác như Seveso (Ý), Times Beach (Missouri), Love Canal (New York),... Tuy nhiên, ảnh hưởng nghiêm trọng và kéo dài nhất vẫn là ở miền Nam Việt Nam, nơi mà Mỹ đã sử dụng chất độc da cam đã kéo dài trong suốt 10 năm.

2. Hệ lụy mà chất độc Dioxin để lại cho môi trường và con người

2.1. Đối với con người

2,3,7,8-TCDD được xem là chất độc mạnh nhất trong các hợp chất hóa học, với độ độc gấp 1 triệu lần so với các chất độc tự nhiên khác và tồn tại lâu bền nhất. Theo một nghiên cứu của Đại học Columbia vào năm 2002, chỉ cần 80 gram Dioxin pha vào nước uống đã đủ để giết chết dân số của một thành phố có 8 triệu dân.

Các báo cáo từ Cục Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) đã xác nhận rằng dioxin là một chất gây ung thư cho con người. Năm 1997, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thông qua Tổ chức quốc tế về nghiên cứu ung thư (IARC) đã xác định 2,3,7,8-TCDD là một chất gây ung thư nhóm 1, có nghĩa là được công nhận là gây ung thư. Tháng 1 năm 2001, chương trình Độc học Quốc gia Hoa Kỳ đã xếp dioxin vào nhóm "các chất gây ung thư cho người". Cuối cùng, trong một nghiên cứu kiểm định năm 2003, các nhà khoa học đã khẳng định không có một liều lượng nào là an toàn hoặc một ngưỡng nào mà dưới đó không gây ra ung thư. Điều này có nghĩa là ngay cả việc tiếp xúc với lượng dioxin nhỏ nhất cũng mang lại nguy cơ ung thư cho con người.

Dioxin - chất gây ung thư

Ngoài ung thư, dioxin còn có thể liên quan đến nhiều bệnh nguy hiểm khác như bệnh rám da, bệnh đái tháo đường, bệnh ung thư trực tràng không Hodgkin, suy giảm chức năng sinh dục cho cả nam và nữ, cùng với nhiều vấn đề sức khỏe khác.

Ở liều cao, chất độc dioxin có thể gây ra những triệu chứng sau:

- Men răng trẻ em có sự phát triển bất thường.

- Gây tổn thương hệ thần kinh trung ương và ngoại vi.

- Rối loạn hormon điều tiết tuyến giáp.

- Suy giảm hệ thống miễn dịch.

- Tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.

2.2. Nguy cơ gây dị tật thai nhi

Hiện chưa có nghiên cứu về ảnh hưởng của chất độc dioxin đối với cơ thể người vì việc thử nghiệm chất độc mạnh trên cơ thể người là bị nghiêm cấm. 

Tuy nhiên, khi thử nghiệm trên động vật, có các bằng chứng mạnh mẽ cho thấy dioxin gây ra các tác động quái thai ở nhiều loài động vật như chuột, hamster, lợn guinea, chim và cá.

Các nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra rằng dioxin có thể ảnh hưởng đến sinh sản bằng cách gây hỏng tinh trùng và rối loạn hormon điều tiết sự phát triển của bào thai. Ở mức phân tử, dioxin gây đột biến trên chuỗi nhiễm sắc thể, ảnh hưởng đến thông tin di truyền ở tế bào sinh sản (tinh trùng, trứng), có thể truyền sang thế hệ con cháu.

Dioxin gây dị tật thai nhi

Nghiên cứu của Đại học Washington vào năm 2012 trên chuột đã chỉ ra rằng dioxin có thể gây ra các dị tật suốt nhiều thế hệ. Chuột thí nghiệm được tiêm một lượng rất nhỏ dioxin (chỉ bằng 1/1000 mức gây chết), và dù không gây ra hậu quả ngay lập tức, những tác động lâu dài đã xuất hiện trên thế hệ con cháu của chúng. Cho đến thế hệ F3 (đời chắt của những con chuột thí nghiệm ban đầu), các dị tật bẩm sinh vẫn tiếp tục xảy ra. Những đột biến này có thể là vĩnh viễn và sẽ tiếp tục được truyền lại qua các thế hệ sau.

3. Tàn dư của chất độc Dioxin sau chiến tranh ở Việt Nam

Bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phượng - một nhân chứng sống cho những tác động của chất dioxin cho hay trong những năm 1960, bà đã làm hộ sinh cho hàng trăm em bé khỏe mạnh tại bệnh viện Từ Dũ. Tuy nhiên, năm 1968, sau khi lực lượng Mỹ tăng cường sử dụng chất diệt cỏ với hàng triệu lít, bác sĩ Phượng đã chứng kiến sự xuất hiện của các thai nhi không phát triển đầy đủ óc và xương sống. Trong những tháng tiếp theo, bà liên tục gặp phải các trường hợp thai nhi dị dạng, có thể là 3 hoặc 4 trường hợp trong mỗi tuần - những em bé sinh ra với các bất thường về cơ quan nội tạng, không có tay, không có chân, không có mắt. Điều này đã làm cho vấn đề trở nên rõ ràng hơn, rằng ngay cả một lượng nhỏ chất dioxin - ngay cả 1/1 tỷ gram - cũng có thể gây ra các bất thường sinh học ở con người, đặc biệt là đối với phụ nữ mang thai. Từ năm 1968, bác sĩ Phượng đã bắt đầu thu thập các thai nhi và em bé sơ sinh bị dị dạng, lưu trữ chúng trong các lọ lớn chứa chất bảo quản tại bệnh viện Từ Dũ.

Mỹ rải chất độc dioxin tại Việt Nam

Bà Đào Thị Kiều, một nông dân ở Biên Hòa, sinh năm 1952, đã trải qua cảnh ruộng của mình bị quân đội Mỹ rải thuốc diệt cỏ không lâu sau khi cô kết hôn. Bà có tám đứa con, nhưng bảy trong số họ bị dị tật bẩm sinh và năm trong số họ đã qua đời sớm. Chồng của bà, một cựu nhân viên quân đội Việt Nam Cộng hòa, cũng qua đời vào năm 2004 vì ung thư.

Nhà nghiên cứu về ung thư Scarlett Lin Gomez tại Viện phòng chống ung thư California (CPIC) đã tiến hành nghiên cứu và phát hiện ra rằng người Mỹ gốc Việt tại California, nhiều trong số họ là cựu binh từ quân đội Việt Nam Cộng hòa và hoạt động trong các khu vực bị rải chất da cam, đang phải chịu đựng một loạt các bệnh liên quan đến chất độc này. Các tỷ lệ mắc bệnh ung thư ở nhóm này cao hơn, với phụ nữ gốc Việt chiếm tỷ lệ cao nhất cho bệnh ung thư hạch bạch huyết không Hodgkin, trong khi đàn ông gốc Việt mắc bệnh Sarcoma mô mềm cao nhất.